Er is steeds meer consensus dat ons huidige voedselsysteem onhoudbaar is.

Voedselproductie is een belangrijke oorzaak van de uitstoot van broeikasgassen, en de groeiende vraag naar dierlijke producten gaat ten koste van dierenwelzijn. Tegelijkertijd worden kleinschalige boeren weggeconcurreerd, door de grote landbouwbedrijven die de markt domineren.

Dit alles wijst naar één conclusie: het is tijd voor verandering. Maar hoe moet die verandering eruit zien?

Die vraag staat op dit moment centraal in Europese discussies over voedselbeleid. Tijdens de vorige termijn van de Europese Commissie zijn belangrijke duurzaamheidsinitiatieven gepauzeerd, als reactie op de hevige boerenprotesten op veel plekken. Maar nu moet de nieuwe Commissie al in februari van 2025 haar visie op Landbouw & Voedsel voor de komende vier jaar presenteren.

Voor onze Food Transition-fellows, zoals Katrien Martens, is dit zowel een uitdaging als een unieke kans. Zo wist Katrien onlangs een ongekend grote groep gezondheids- en voedingsorganisaties te mobiliseren om een open brief te ondertekenen, waarin vanuit het belang van volksgezondheid wordt gepleit voor duurzamere en plantaardige diëten.

Juist het betrekken van experts uit andere domeinen zou weleens de sleutel kunnen zijn tot een succesvolle voedseltransitie. Want hoewel het de meningsverschillen zijn die vaak media-aandacht krijgen, is de consensus onder experts uit verschillende domeinen groot – en een broodnodig tegenwicht tegen commerciële narratieven.

‍

Morele confrontaties

Een keerpunt voor Katrien was het lezen van Dieren eten door Jonathan Safran Foer op haar vijftiende.

“Het was gewoon een ‘willekeurig’ boek dat mijn broer voor kerst had besteld, dus ik had geen idee waar het over ging,” vertelt ze. “Maar het had een mooie groene kaft met leuke diersilhouetten, dus begon ik er heel naïef in te lezen.”

Het boek confronteerde haar met de impact van voedselproductie op dierenwelzijn en het milieu, en zette haar aan het denken over haar eigen vleesconsumptie. En het zette haar ook ertoe aan om deze twijfels met haar naasten te bespreken.
‍

"Het voelt niet goed om een moralist te zijn die met de vinger wijst en mensen om je heen, die je liefhebt en respecteert, verwijten maakt."

"Je gaat in gesprek met de mensen om je heen, je legt je argumenten uit, en je hoopt dat ze dan meteen vegetariër worden of op z’n minst minder vlees gaan eten,” vertelt Katrien. “Maar zo werkt het natuurlijk niet altijd.”

Dit bracht haar in een spagaat die velen zullen herkennen: enerzijds willen dat mensen minder dierlijke producten consumeren, anderzijds niet als ‘moeilijk’ gezien willen worden en constante morele confrontaties met vrienden en familie vermijden.
‍

"Je wilt ook gewoon menselijk blijven en een goede vriendin zijn, of een respectvolle dochter", legt Katrien uit. "Het voelt niet goed om dat op te geven door als een vingerwijzende moralist de mensen om je heen, die je liefhebt en respecteert, te bekritiseren."

Hierdoor was Katrien lange tijd heel gematigd in het uiten van haar overtuigingen over plantaardig eten richting haar directe omgeving.

"Ik begon er vaak niet eens over dat ik zelf vegetariër was", vertelt ze. "Ik liet het aan anderen over of bleef stil. Maar dat voelde ook niet goed, want je gaat je afvragen of je niet je eigen overtuigingen verzaakt door ze niet uit te spreken."

Coalities bouwen

Het Food Transition Fellowship bood Katrien de kans om écht bij te dragen aan een onderwerp dat haar nauw aan het hart ligt, zonder haar persoonlijke relaties onder druk te zetten.

"Meedoen aan het fellowship voelt als een verademing", vertelt Katrien. "Het stelt me in staat verder te kijken dan de impact die ik zou hebben door mensen één-op-één te overtuigen, met alle complexiteiten die daarbij komen kijken."

Haar werk binnen het fellowship richt zich op het bouwen van coalities in de voedselsector – een uitdagende taak, gezien de verwevenheid van voedsel met gezondheid, cultuur en economie. Hoewel de meeste partijen het erover eens zijn dat verandering nodig is, blijft consensus over specifieke oplossingen – zoals fermentatieproducten, kweekvlees of plantaardige alternatieven – vaak uit.

Om deze uitdaging aan te pakken, werkt Katrien bij Madre Brava, een milieugroep met een sterke reputatie op het gebied van coalities bouwen in de eiwittransitie.
‍

"Hun uitgangspunt is heel erg gericht op duurzaamheid," legt Katrien uit. "Maar ze werken vaak samen met organisaties uit andere domeinen die met voedsel te maken hebben, zoals dierenrechtenorganisaties of consumentenbelangenverenigingen."

Voor Madre Brava was Katrien, met haar achtergrond in supply chain consultancy en stakeholdercoördinatie, precies de professional waar ze naar op zoek waren.

Katrien licht toe: "Ze zochten vooral iemand met de mindset om complexe samenwerkingen te coördineren – iemand die gewend is om verschillende partijen samen te brengen, projecten te structureren en een groep te enthousiasmeren om onderwerpen verder te brengen."

Ons voedselsysteem op het spel

Het werk dat Katrien doet is bijzonder actueel, omdat de toekomst van het Europese voedselsysteem nú wordt vormgegeven.

Na de Europese parlementsverkiezingen van afgelopen zomer werd in november een nieuwe Commissie benoemd. En vanwege de dringende behoefte aan hervormingen, heeft voorzitter Ursula von der Leyen de nieuwe Eurocommissaris voor Landbouw en Voedsel, Christophe Hansen, de opdracht gegeven om in februari een Europese visie voor de komende ambtstermijn te presenteren.

"In dit nieuwe mandaat moet de Commissie bewijzen dat ze een duidelijk plan heeft voor de toekomst van voedsel en landbouw", legt Katrien uit. "We moeten nu actie ondernemen om de voedseltransitie – in welke vorm dan ook – in gang te zetten."
‍

"Alles wat we nu doen kan helpen om een visie te realiseren die de hele samenleving ten goede komt, in plaats van slechts een paar grote bedrijven."

‍
‍In het verleden hebben Europese begrotingen en beleidsmaatregelen plantaardige producten zwaar benadeeld ten opzichte van dierlijke. Zo gaat 80% van het Europese landbouwbudget naar de veehouderij, wat leidt tot kunstmatig lage prijzen voor vlees en dierlijke producten. Voor de fellows ligt de uitdaging nu in het verbreden van het gesprek door meer belanghebbenden – zoals burgers, gezondheidsorganisaties en milieuactivisten – te betrekken, zodat het beleid het algemeen belang weerspiegelt.

Katrien: "Alles wat we nu doen kan helpen om druk op te bouwen, zodat de nieuwe visie gezondheid en duurzaamheid prioriteert en grote industrieën stimuleert om deel van de oplossing te worden."
‍

Gezondheid van zich laten horen

Hoewel Madre Brava de voedseltransitie over het algemeen benadert vanuit duurzaamheid, vereist beleidsverandering vaak het overbruggen van uiteenlopende perspectieven.

Katriens recente werk illustreerde deze aanpak: ze wist een coalitie van gezondheidsorganisaties – die samen miljoenen patiënten, artsen en diëtisten vertegenwoordigen – te mobiliseren om zich uit te spreken over voedselbeleid. Een noemenswaardige prestatie, aangezien gezondheidsinstanties doorgaans politiek debat over voedsel mijden en het maar zelden opnemen tegen de lobbyisten uit het bedrijfsleven.

"Gezondheidsorganisaties vermijden vaak beleidsdiscussies omdat die erg gepolariseerd kunnen zijn”, legt Katrien uit. “Ze blijven meestal bij neutraal onderzoek, en zijn het niet gewend om zich gezamenlijk op de barricaden te begeven."

Desalniettemin gaan voedselbeleid en de publieke gezondheid hand in hand en hebben we de expertise op het gebied van gezondheid hard nodig. Zo benadrukt Dr. Milka Sokolović, directeur-generaal van de EHPA:

"Vanuit een volksgezondheidsperspectief is ons voedselsysteem een tikkende tijdbom. Naast het enorme probleem van ongezonde diëten die de gezondheid ernstig schaden, blijft het zo dat meer dan 60% van de antibiotica gebruikt wordt in de veehouderij. Daarmee versnellen we niet alleen antimicrobiële resistentie, maar creëren we ook de ideale omstandigheden voor toekomstige pandemieën."
‍

"Organisaties uit verschillende lidstaten en met diverse achtergronden hebben zich aangesloten om te zeggen: Wij steunen dit."

‍
‍
‍Samen met mede-fellows Matthijs Germs (BirdLife Europe & Central Asia) en Johanneke Tummers (PAN International) nam Katrien het initiatief om gezondheidsorganisaties te mobiliseren om te pleiten voor een plantaardiger voedselsysteem.

De eerste stap was de organisaties een duidelijk standpunt laten innemen. Hiertoe schreven ze een open brief aan de Europese Commissie waarin ze benadrukten dat gezondheidsbeleid preventie moet bevorderen in plaats van enkel te richten op behandelingskosten. Tot Katrien's vreugde werd de brief ondertekend door een ongekend aantal gezondheidsorganisaties uit heel Europa.

“Voor zover wij weten, is dit de eerste keer dat Europese en nationale gezondheidsorganisaties uit zoveel lidstaten — Frankrijk, Spanje, Italië, Duitsland, Zweden, Polen en Nederland — zich op deze schaal hebben verenigd voor voedselbeleid”, vertelt Katrien. “Organisaties gericht op aandoeningen van diabetes tot kanker en cardiovasculaire ziekten hebben aangegeven: ‘Wij steunen dit.’”

De volgende stap? Een grootschalig evenement in het Europees Parlement om beleidsmakers en experts met elkaar in gesprek te brengen. Want voor de fellows is het uiteindelijke doel groter dan alleen brieven en evenementen: een sterk, langdurig netwerk dat beleid voor gezonde en duurzame voeding vooropstelt en realiseert.
‍

Voedseltransitie voorwaarts

Katrien benadrukt dat haar werk aan het gezondheidsnetwerk niet mogelijk zou zijn geweest zonder haar mede-fellows, Matthijs en Johanneke.

“Het was echt bijzonder om te zien hoe we als fellows elkaar konden versterken en onze inspanningen via verschillende organisaties konden bundelen,” vertelt ze.

Deze samenwerking weerspiegelt de kernvisie van het fellowship: een netwerk van 12 ambitieuze idealisten, strategisch geplaatst bij cruciale organisaties, die samen collectieve impact realiseren die ze individueel niet hadden kunnen bereiken.

Zo spelen de fellows ook een belangrijke rol in het bepleiten van het Plant-Based Action Plan, gericht op het vergroten van de concurrentiekracht van plantaardige voedingsmiddelen. Waar de Europese Commissie voorheen weinig bereidheid toonde om plantaardige producten te promoten en subsidiëren zoals ze dat met dierlijke producten doet, proberen de fellows daar nu verandering in te brengen. Dit doen ze onder andere door deel te nemen aan een samenwerkingsverband van bijna 100 ngo’s die het plan steunen én door mogelijk binnenkort een burgerpetitie te lanceren om de stemmen van Europese burgers mee te laten tellen.

Uitkomsten zoals brieven, coalities en evenementen lijken misschien immaterieel, maar het zijn essentiële stappen om de discussie te depolariseren en alle belanghebbenden op één lijn te krijgen voor de transitie naar een beter voedselsysteem.

Want hoewel de motivaties uiteenlopen – sommigen zetten zich in voor de planeet of voor dieren, anderen voor consumenten of boeren – hebben we allemaal belang bij een snelle start van de voedseltransitie, en dat begint met iedereen aan tafel krijgen.