Op 30 april 2018 landde het vliegtuig van Mpanzu Bamenga op Eindhoven Airport. Mpanzu kwam net terug van een congres in Italië, waar hij had gesproken over vrijheid en mensenrechten. Vol inspiratie zette hij weer voet in Nederland.

‍

Maar bij aankomst werd hij tegengehouden door de marechaussee. “Ik vroeg waarom en kreeg te horen dat ze op zoek waren naar criminelen en niet-Nederlanders”, vertelt Mpanzu. “Toen zag ik dat er ook een andere zwarte man staande gehouden werd, en een zwarte vrouw met twee kinderen net zo. Ik zag ook dat alle witte mensen mochten doorlopen.”

‍

Voor Mpanzu was die dag een belangrijk keerpunt. Hij was woedend, maar hij wist tegelijkertijd dat hij zijn woede kon gebruiken als energie. Bovendien besefte hij dat hij met zijn juridische achtergrond het verschil kon maken in de strijd tegen etnisch profileren: “Ik wilde opkomen voor die mensen, die niet voor zichzelf konden opkomen.”

‍

In de vijf jaar erop streed Mpanzu met een coalitie van mensenrechtenorganisaties om een einde te maken aan etnisch profileren. Dat deden ze eerst door een klacht in te dienen bij de marechaussee, en later door een rechtszaak aan te spannen. Uiteindelijk ging de coalitie van Mpanzu zelfs in hoger beroep, waarna op 14 februari 2023 de historische uitspraak volgde: etniciteit mocht voortaan geen rol meer spelen bij grenscontroles. 

‍

“Als jij je iedere week moet melden bij de politie, terwijl andere mensen dat niet hoeven, dan ga je nadenken: hoe komt dat eigenlijk?"

‍

Onnatuurlijk beleid

Het levensverhaal van Mpanzu Bamenga druipt van morele ambitie, van het verlangen om de wereld drastisch te verbeteren. In 1994 kwam hij als achtjarige jongen met zijn moeder naar Nederland. Ze waren gevlucht uit de Democratische Republiek Congo en Mpanzu merkte al snel dat hij in Nederland anders werd behandeld vanwege zijn huidskleur. “Je groeit op met de gedachte dat wit neutraal is, en al het andere de uitzondering”, vertelt hij. "Dat is racisme."

‍

“Een belangrijk kantelpunt voor mij was toen ik als elfjarige jongen de brief las waarin stond dat wij afgewezen waren en het land moesten verlaten”, vertelt Mpanzu. “Ik realiseerde mij dat wij in uitsluiting leefden, en op een onrechtvaardige manier behandeld werden.”

‍

Waar sommigen in de situatie van Mpanzu een racistische douanemedewerker of rechter zouden zien (en niet ten onrechte), ziet Mpanzu vooral de uitwerking van verkeerd beleid. Als mensen elkaar onrechtvaardig behandelen, besefte Mpanzu al op zijn elfde, kun je dat in veel gevallen herleiden naar de wetten en regels van een land. Wetten en regels die je kunt veranderen.

‍

“Als jij je iedere week moet melden bij de politie, terwijl andere mensen dat niet hoeven,” vertelt Mpanzu, “dan ga je nadenken: hoe komt dat eigenlijk? Toen kwam ik erachter dat dit geen natuurlijk fenomeen is, maar iets wat voortkomt uit beleid en wetten.”

‍

‍

De puzzel van Mpanzu

Dus, wat doe je als elfjarige jongen als je ziet dat de regels van de wereld jou en iedereen die op je lijkt benadelen? Mpanzu: “Ik dacht: Wie maakt die wetten? Wie maakt dat beleid? Dat waren juristen en beleidsmakers, dus toen bedacht ik voor mezelf: ik moet ook jurist worden.”

‍

Mpanzu beschrijft zijn keuzes vanaf dat moment als het leggen van één grote puzzel. “Het begint natuurlijk met het bepalen van je doelstelling”, legt hij uit. “En als die heel helder is, dan moet je bedenken: al mijn handelingen moeten puzzelstukjes zijn die datgene wat ik wil bereiken mogelijk gaan maken.”

‍

Voor de jonge Mpanzu stond alles vanaf dat moment in het teken van zijn puzzel. Hij meldde zichzelf aan als klassenvertegenwoordiger, en deed mee aan alle debattoernooien waar hij aan mee kon doen. Zo leerde hij allerlei vaardigheden die hij later nodig zou hebben om zijn doel te bereiken. “Ik denk dat het altijd belangrijk is om te kijken naar hoe je jezelf zo goed mogelijk kunt trainen”, vertelt Mpanzu over zijn aanpak. “Dus dat je de juiste vaardigheden, kennis en houding verkrijgt om je rol te vervullen.”

‍

Woede is energie

In 2011 had Mpanzu net weer een belangrijk stukje van zijn puzzel gelegd – het behalen van zijn diploma voor de opleiding rechten – toen zijn leven definitief veranderde. 

‍

Mpanzu organiseerde een diplomafeest en nodigde zijn zus uit, die op dat moment met haar man in Amerika woonde. Maar zijn zus werd staande gehouden op de grens in de Verenigde Staten en in detentie geplaatst. Dagenlang werd ze vastgehouden, zonder haar medicijnen en zonder dat er gehoor werd gegeven aan haar herhaaldelijke verzoeken om hulp. Uiteindelijk kreeg ze een hartstilstand en overleed ze in haar cel.

‍

Als Mpanzu terugdenkt aan het moment waarop hij dit verschrikkelijke nieuws hoorde, vertelt hij dat zijn eerste gedachten alleen maar bestonden uit verdriet, woede en wraakgevoelens: “Ik heb toen moeten bedenken: wat wil ik doen met die woede? Want die woede was energie; ik kon bergen verzetten.” Uiteindelijk was het het laatste bericht dat hij van zijn zus kreeg dat hem toch hielp om zijn energie in andere banen te leiden. 

‍

“In haar laatste sms naar mij schreef ze dat ze gelooft in mijn dromen”, vertelt Mpanzu. “En dat ze vindt dat ik ze moet volgen. Het enige spijtige is dat ze het zelf niet meer zal meemaken. Dat liet mij zien dat ik die energie juist zou moeten inzetten om goed te doen, en om te voorkomen dat er ooit nog mensen in die situatie terecht zouden komen.”

‍

‍

‘Wat ga je hier tegen doen?’

Al deze ervaringen en al deze kennis had Mpanzu dus al bij zich, toen hij in 2018 op Eindhoven Airport werd gevraagd uit de rij te stappen. “In een paar seconden ging het toen door me heen: Mpanzu, wat ga jij hier tegen doen? Wat kún je hier tegen doen?”

‍

Eén ding wist hij zeker: hij moest op zoek gaan naar bondgenoten. “Ik heb altijd gezien dat je de beste ideeën kunt hebben, maar dat je die nooit kunt realiseren als je geen coalities bouwt”, legt hij uit. “Dus je moet jezelf dienstbaar opstellen ten opzichte van je doelstelling, en niet jezelf op de voorgrond zetten."

‍

Mpanzu werkte samen met de mensenrechtenorganisaties Amnesty International, Control Alt Delete en PILP, om een einde te maken aan etnisch profileren door de marechaussee. En dat is wat hem betreft nog maar het begin. Mpanzu streeft naar het einde van institutioneel racisme en weet dat hij daarvoor niet in de rechtszaal moet zijn, maar op de plek in Nederland waar alle wetten worden gemaakt: Den Haag. Nu zit hij namens D66 in de Tweede Kamer.

‍

Is het vreemd om die dag op Eindhoven Airport achteraf ook als een kans te zien? “Gek genoeg gaat dat in die paar seconden wel door je hoofd, want timing is alles”, vertelt Mpanzu. “Je moet kiezen welke gevechten ga je aan en welke niet. En iets in mij zei: ik kan dit bewijzen en ik ben nu in de juiste positie om hier iets aan te doen. Dan vind ik het mijn verantwoordelijkheid om dat ook te doen.”

‍Over Mpanzu

• Mpanzu Bamenga
• Geboren in 1985 in Kinshasa (Zaïre)
• Studeerde Nederlands Recht en rondde in 2013 de postmaster Europees Recht op het gebied van Migratie & Asiel af in Brussel
• Sinds 2014 gemeenteraadslid namens D66 in Eindhoven
• Spande in 2020 met een coalitie van mensenrechtenorganisaties een rechtszaak aan tegen de marechaussee wegens etnisch profileren
• Sinds 6 december 2023 lid van de Tweede Kamer namens D66

Mpanzu’s leestip

📚 Over de geest van de wetten (De l’Esprit des Lois), Montesquieu

‍

‍