Voor een groot deel van haar leven was Wanda een vreemde eend in de bijt als ‘de longarts die rookte’. 

‍

“Als we etentjes hadden, nam ik het me steeds voor,” vertelt ze, “‘Ik ga niet roken als mensen erbij zijn.’ Maar na een paar wijntjes ging ik toch weer roken. Op een gegeven moment was ik eraan gewend om een paria te zijn – die gekke rokende longarts.”

‍

Toen Wanda begon met roken voelde dat nog heel anders. “Ik rookte vanaf mijn twaalfde”, vertelt ze. “Maar er was voor mij nooit een verband met mijn beroep. Bij mijn studie geneeskunde (1977-1984) rookten heel veel studenten. Tijdens mijn eerste stage rookten we zelfs nog op de eerste hulp!”

‍

In de loop van de jaren veranderde de cultuur rondom roken. Wanda kreeg steeds vaker commentaar van mensen als ze toch een sigaret opstak: ‘Hè, maar jij bent toch longarts?’ Zo kwam ze in de tweestrijd waar, zo blijkt uit onderzoek, verreweg de meeste rokers in zitten: ze wíllen wel stoppen, maar kunnen het niet omdat ze simpelweg té verslaafd zijn gemaakt. Dus om het oordeel van anderen te ontlopen, ging Wanda maar steeds vaker stiekem roken. 

‍

Tot dat ene moment, op 3 augustus 2007. “Op een nacht werd ik betrapt door mijn veertienjarige dochter”, vertelt Wanda. “En zij was zo verdrietig en van slag. ‘Wil je mijn moeder dan niet zijn?’, vroeg ze, want voor haar stond roken gelijk aan de dood. Pas toen nam ik me voor om definitief te stoppen.”

‍

Een product waar niets aan het toeval is overgelaten

Als longarts kende Wanda alle gevolgen van roken: longkanker, COPD, hart- en vaatziekten, longfalen, reuma, depressie, dementie, vroeggeboorte en blindheid. In Nederland overlijden er ieder jaar 19.000 mensen aan hun rookverslaving. En wereldwijd hebben we het over maar liefst 8 miljoen doden per jaar.

‍

Maar als roker was Wanda gewend om te denken in termen van haar eigen verantwoordelijkheid. Want het is toch gewoon je eigen keuze of je wil roken of niet? 

‍

Het antwoord luidt: nee. Roken is geen normale vrije keuze. Pas toen Wanda daadwerkelijk was gestopt kon ze met wat meer afstand naar het probleem kijken, en begreep ze dat haar verslaving – en die van miljoenen anderen – was veroorzaakt door een ronduit kwaadaardige industrie. Een industrie die decennialang miljarden heeft geïnvesteerd om de sigaret steeds verslavender te maken. Een industrie die jaar in jaar uit een fortuin verdiend aan wat door de historicus Robert N. Proctor zelfs ‘het dodelijkste artefact in de geschiedenis van de mens’ wordt genoemd.

‍

“De sigaret is een product waar niets aan het toeval is overgelaten”, vertelt Wanda. “Ontworpen om veel sneller effect te hebben dan bijvoorbeeld alcohol, dat eerst helemaal naar je lever moet. De tabak wordt gebrand en er wordt ammoniak toegevoegd, allemaal om te zorgen dat de nicotine binnen zeven seconden naar je brein gaat. Die korte tijd is ontzettend belangrijk: daardoor vliegt het naar je dopamine receptoren en wordt je super snel geconditioneerd en verslaafd gemaakt.”

‍

Wanda maakt ook korte metten met het idee dat roken een vrije keuze zou zijn, en de tabaksindustrie een gewone verkoper:

‍

“Uit hun geheime documenten weten we dat ze onze kinderen replacement smokers noemen. Ze weten hoeveel klanten elk jaar dood gaan en vervangen moeten worden. Ze weten ook dat 80 procent van de rokers voor hun achttiende zijn begonnen. Op dat moment willen ze mensen bereiken: als kinderen nog klein zijn en hun brein nog enorm gevoelig voor nicotine is.”

‍

“Het allerergste vind ik dan ook als mensen zichzelf de schuld geven”, vervolgt Wanda. “Dat je veertig bent, longkanker krijgt, en zegt: ‘ja, dat heb ik zelf gedaan’. Ik hoor dat zo vaak in de spreekkamer, en het is totaal onterecht. Deze mensen zijn ziek gemaakt.”

‍

“We deden gewoon ons werk en daarnaast deden we nog iets om mensen te laten stoppen met roken. Maar dat was wel heel raar voor de meeste longartsen.”

Van longarts naar activist

Wanda’s eerste stap? Het schrijven van een boek voor iedereen die wil stoppen met roken, samen met haar collega en vriendin Pauline Dekker. 

‍

Wanda: “Toen dachten we: ‘Iedereen een goed boek, probleem opgelost toch?’” 

‍

Maar Wanda en Pauline kwamen al snel tot de conclusie dat er veel meer nodig was. Volgens Wanda groeide haar passie voor het onderwerp vanaf dat moment heel organisch. Zij en Pauline gingen steeds meer gesprekken voeren met patiënten en richtten de grootste rookstoppoli-kliniek van Nederland op. 

‍

Toen was ze nog geen activist, aldus Wanda: “We waren gewoon longartsen die ons werk deden en daarnaast deden we nog iets om mensen te laten stoppen met roken. Maar dat was wel heel raar voor de meeste longartsen.”

‍

Op een gegeven moment werd het duidelijk dat om écht iets aan roken te doen, Wanda het probleem bij de wortel moest aanpakken: 

‍

“Wij waren als longartsen bezig zoveel mogelijk mensen te laten stoppen, maar ondertussen zijn er politieke partijen die achter de tabaksindustrie staan en wordt de oude minister van Volksgezondheid nota bene lobbyist bij Philip Morris.” 

‍

Daarom startten Wanda en haar collega’s in 2013 met TabakNee: een journalistieke website onder de Stichting Rookpreventie Jeugd (in 2009 opgericht), waarmee ze de aanval inzetten op de lobby van de tabaksindustrie. Naming and shaming, van politici die functies bekleden bij tabaksproducenten tot supermarktondernemers die tabakszaken openen om het verkoopverbod in supermarkten te omzeilen.

‍

“Veel mensen vonden dat je als dokter mensen niet mocht exposen”, vertelt Wanda. “Dat zou niet bij je rol als arts horen. Maar als je ziet dat oud-ministers en woordvoerders van ministers gaan werken voor de tabaksindustrie, dan is onze aanpak natuurlijk wel geoorloofd. En we hebben nooit iets terug hoeven nemen. Alles wat we met onze fantastische journalisten hebben gepubliceerd is feit.”

‍

Klein beginnen

Voor longartsen was het totaal geen nieuws dat de sigaret een spoor van verwoesting achter laat. Toch was het onder Wanda’s collega’s helemaal niet gebruikelijk om zich actief uit te spreken tegen de tabaksindustrie. 

‍

Volgens Wanda is dit eigenlijk vreemd. “Het hoort bij de zeven medische competenties”, licht ze toe. “Als jij een grote maatschappelijke oorzaak van een ziekte ziet, dan moet je handelen.”

‍

Wanda ziet haar activisme dan ook als een verlengde van haar werk als dokter. “Als arts moet je altijd lobbyen voor je patiënt”, legt ze uit. “Als er een nieuw geneesmiddel is dat nog niet vergoed wordt, bijvoorbeeld. Je zet je altijd in om het beste voor je patiënten te krijgen.”

{{newsletter}}

Nu dragen veel dokters met hun beroep al bovengemiddeld bij aan de maatschappij. Maar voor Wanda voelde het niet goed om zich alleen op de patiënt voor haar neus te richten, terwijl ze de kans had iets te doen aan een groter probleem. Dat betekent niet dat iedere arts fulltime activist moet worden, maar wel dat je om je heen kunt kijken naar kleine stappen om mee te beginnen.

‍

“Je kan klein beginnen door bijvoorbeeld een mooi protocol te schrijven in je eigen ziekenhuis”, vertelt ze. “In het Rode Kruis Ziekenhuis heb ik het niet-reanimeren, niet-beademen protocol geschreven, zodat je bij elke patiënt die binnenkwam afspraken maakt gebaseerd op de medische feiten en op wat de patiënt wil. Dan doe je eigenlijk voor het hele ziekenhuis iets goeds, want je gaat mensen niet meer naar de IC brengen als zij dat helemaal niet willen of het eigenlijk geen leven toevoegt aan de dagen.” 

‍

“Dat kan dus ook als je jong bent”, gaat Wanda verder. “Begin gewoon. Als je ziet dat iedereen een half uur voor niks zit te wachten in de spreekkamer: doe er wat aan. Het begint zo klein.”

‍

“Tabak gaat echt de wereld uit. Het is zo’n zinloos en vernietigend product: ooit zullen we er vanaf zijn.”

Een heilig moeten

Wanda weet dat er nog een lange, lange weg te gaan is voordat de tabaksindustrie definitief failliet is. Maar de overtuiging dat ze aan de goede kant van de geschiedenis staat, helpt haar. 

‍

“Het gaat niet tijdens mijn leven gebeuren, maar het is wel een probleem dat opgelost zal worden”, licht ze toe. “Tabak gaat écht de wereld uit. Het is zo’n zinloos en vernietigend product: ooit zullen we er vanaf zijn.”

‍

Ondertussen blijft ze motivatie putten uit het onrecht dat ze ziet. “Het is een heilig moeten”, legt Wanda uit. “Dit is zó oneerlijk, ik wil dat aan iedereen laten zien. Dan zijn we succesvol; als de burger eindelijk weet dat ze gemanipuleerd worden door de enorme belangen van de industrie en we op weg zijn naar een rookvrije generatie.”

‍

Over Wanda

• Wanda de Kanter
• Geboren in 1959 in Den Haag
• Opgegroeid in Borneo en Den Haag
• Studeerde geneeskunde in Leiden van 1977 tot 1984 en liep stage in het Groene Hart ziekenhuis in Gouda (1984) en het VU Medisch Centrum (1987)
• Werkte als longarts in het Rode Kruis Ziekenhuis van 1993 tot 2013 en in het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis van 2013 tot 2021
• Richtte Stichting Rookpreventie Jeugd op in 2009 en startte de website TabakNee in 2013
• Werd in 2021 fulltime activist tegen de tabaksindustrie

Wanda’s lees-, kijk-, en luistertips

📚 The Golden Holocaust (2012), door Robert N. Proctor

🎥 The Insider (1999), door Michael Mann

🎧 Zomergasten met Wanda de Kanter (2019)

‍